دبیر اتحادیه تولیدکنندگان و صادرکنندگان محصولات معدنی ایران و یک معدن‌دار و تولیدکننده مواد معدنی در میزگردی با موضوع تولید و صادرات محصولات معدنی در تسنیم، به بیان ابعاد تازه ای از «معدن، گنج پنهان» پرداختند.
به گزارش خبرنگار اقتصادی خبرگزاری تسنیم، وکیل این روزها معدن حال خوشی ندارد. معدن‌داران و معدن‌کاران با مشکلات زیادی دست و پنجه نرم می‌کنند تا سنگ خارا را از دل کوه بیرون آورده، برش دهند و برای مصرف داخل و فروش در خارج آماده کنند اما نامهربانی متولیان این بخش چونان پتکی بر گرده آنها، نفسشان را بریده است. از قانون مصوب علیه حقشان بهره می‌برند و و حقوق ناحق دولتی را از آنها مطالبه می‌کنند. درهای صادرات را به روی آن می‌بندند و اگر راهی را هم به بازارهای صادراتی دنیا باز کنند با گرفتن عوارض غیرقانونی صادرات، نقره داغشان می‌کنند.
با کامران وکیل، دبیر اتحادیه تولیدکنندگان و صادرکنندگان محصولات معدنی ایران و فرزانه معصومی، عضو خانه معدن ایران، معدن‌دار و تولیدکننده مواد معدنی، میزگردی را با موضوع تولید و صادرات محصولات معدنی برگزار کردم تا از زاویه‌ای دیگر پرونده «معدن، گنج پنهان» را بررسی کنم. این میزگرد مهمان دیگری هم داشت اما متأسفانه بهرام شکوری، رئیس کمیسیون معادن و صنایع معدنی اتاق ایران در روز برگزاری این میزگرد به‌دلیل حضور در جلسه‌ای دیگری نتوانست در جمع ما حضور پیدا کند ولی قول داد در فرصت دیگری مهمان تسنیم باشد. شرح این گفت‌وگوی دو ساعته را در ادامه می‌خوانید.
* اگرچه همه می‌دانیم تولید در کشور سخت شده و شرایط دشواری دارد با این حال میزگرد را با این پرسش آغاز می‌کنم که وضعیت تولیدات معدنی در کشور چگونه است؟
معصومی: تولید بدون فروش و بازرگانی معنایی ندارد. تولید در ایران شرایط خاص خود را دارد نه تنها تولید سنگ آهن و مواد معدنی حتی تولید تخم‌مرغ و مرغ تا چه رسد به کار معدن که سخت‌ترین کار دنیاست. به نظرم روی بسترهای تولید معدن برویم ببینیم بسترهای این تولید در کشور وجود داشته است؟ آیا بسترسازی‌های مناسب در این صنعت شکل گرفته بوده تا سرمایه‌گذار بیاید و سرمایه‌گذاری کند؟
* اشاره شما به چه دوره زمانی است؟
معصومی: عملیات تولید معدنی ایران از زمانی آغاز شد که چین بازارهای کشورش را گشود و نخستین قدم را در سنگ‌های تزئینی برداشت چون ایران در زمینه سنگ‌های تزئینی پتانسیل خوبی داشت اما خودش خبر نداشت. چینی‌ها دریافتند که ایران معادن غنی سنگ‌های تزئینی دارد. وقتی به این نتیجه رسیدیم که می‌توانیم در بازارهای جهانی حضور پیدا کنیم و راهی به بیرون پیدا کنیم، این راه به ما نشان داد که باید جاده‌ها را برای تولید هموار کنیم و سنگ تولیدی خود را بفروشیم.
از 15سال پیش به قبل هیچ بسترسازی برای تولید معدنی در کشور وجود نداشت. حتی در آن زمان به هیچ سرمایه‌گذاری، کار معدن پیشنهاد نمی‌شد حتی کسی که پول داشت ولی ایده نداشت به‌دلیل اینکه بستری فراهم نبود و زمینه آن ایجاد نشده بود کار معدن را به او پیشنهاد نمی‌کردند. تعداد معادن فعال در سال 1383 حدود 600 باب بود.
طبق قانون معادن، اکتشافات معدنی بر عهده سازمان زمین‌شناسی است اما چون در آن زمان درخواستی وجود نداشت و دولت هم ارده‌ای برای انجام این کار نداشت و نمی‌خواست هزینه‌های آن را پرداخت کند این مهم را بر عهده بخش خصوصی گذاشت. طبق قانون دولت باید بلوک‌بندی‌ها را در کشور انجام می‌داد، پتانسیل‌ها را شناسایی می‌کرد و سپس آنها را در اختیار بخش خصوصی می‌گذاشت.
وکیل: دولت همیشه آماده‌خور بوده است. اکتشاف هزینه دارد. می‌گویند ذوب آهن اصفهان بزرگترین تولیدکننده آهن و فولاد کشور معدن ندارد. چرا ندارد؟ چون نخواسته هزینه اکتشاف بدهد چون نمی‌خواسته ریسک آن را تحمل کند. برای اکتشاف، معدنکار در 10 معدن سرمایه‌گذاری می‌کند این سرمایه‌گذاری هم بی‌بازگشت است. جاده می‌سازد، ماشین‌آلات می‌برد، حفاری می‌کند با سازمان محیط زیست، میراث فرهنگی، منابع طبیعی، پروانه چرا و ... طرف است تا موافقت آنها را بگیرد و کارش را شروع کند.
شما چند تا معدن اکتشاف کردید که چیزی نداشته؟
معصومی: 40 معدن پی‌جویی کردم، 15 تا اکتشاف کردم و فقط 2 معدن ذخیره قابل استحصال داشت
وکیل: هزینه معدن مثل کاشت درخت است. اکتشاف 6 سال زمان می‌برد. نمیتوان زمان را کوتاه کرد. دولتی‌ها حتی برای خودشان هم نرفتند. نشستند تا بخش خصوصی برود، هزینه کند، معدن را پیدا کند و استخراج کند. تحقیق کنید چند صدتا معدنکار ورشکسته داریم. اما دولت نشسته کنار و می‌گوید: اکتشاف کردید و به تولید هم رسیدید حالا بدهید به من.
معصومی: 15 سال پیش این شرایط در کشور حاکم بود. اتفاقا در آن زمان تشویق بود چون همه می‌دانستیم ایران یک کشور معدنی است و 32 عنصر جدول مندلیف را دارد. باید بدانیم بزرگترین اکتشافات در کشور را دولتها انجام ندادند حتی در قبل از انقلاب هم دولت برنامهای برای اکتشاف معادن نداشت. بهترین کمربندهای مس دنیا را داریم که آن را هم ما اکتشاف نکردیم بلکه یوگسلاوها اکتشاف کردند. این کار ریسک بالایی دارد، سرمایه‌بر و هزینه‌براست.
* پس چه کسی این ریسک را پذیرفت؟
معصومی: در 14سال گذشته ریسک این اکتشافات را چینی‌ها به‌دلیل درخواست بالایی که برای سنگ داشتند، پذیرفتند. درخواستشان از سنگ‌های تزئینی شروع شد سپس درخواست سنگ آهن آنها بالا رفت به‌دلیل افزایش تولید فولاد آن هم نه از ایران بلکه از دیگر کشورها نیز خریدهای کلان انجام دادند. ایران هم سهم کوچکی در تأمین مواد اولیه آنها داشت.
در آن زمان که سنگ آهن مورد نیاز چینی‌ها بود ایران فقط می‌توانست سالانه 300 هزار تن سنگ آهن از بافق به پاکستان صادر کند. آن زمان شرکت تهیه و تولید سنگ آهن خراسان ورشکسته بود. همان که بعدها نخستین کارخانه کنستانتره را در ایران راه‌اندازی کرد. از این شرکت، سنگ آهن را تنی 8 هزار تومان برای چینی‌ها می‌خریدیم و مدیر عامل شرکت با درآمد حاصل از این فروش توانست حقوق عقب افتاده 4 ماه کارگران را پرداخت کند.
* پس نمی‌توانیم انتقاد کنیم چرا چینی‌ها در معادن ایران سرمایه‌گذاری کردند؛ آنها همه ریسک کار را قبول کردند؟
معصومی: در این مسیر چین به ما کمک کرد. هر آنچه را که صادر کردیم از سنگ آهن، سنگ تزئینی، کرومیت و مس درآمدش به کشور برگشت و خرج اکتشافات و سرمایه‌گذاری و توسعه پایدار در بخش معدن شد.
بخش خصوصی بسیار تلاش کرد تا این تجارت را رونق دهد و سبب شد در ادامه دولتی‌ها ازجمله بانک‌ها، شستا و .... آمدند و سرمایه خود را به بخش معدن آوردند. 90 درصد ریسک این کار را از ابتدا بخش خصوصی قبول کرد و معدن‌داری را در ایران پیش برد و تجارت را با چینی‌ها انجام داد.
بزرگترین توسعه در بخش غیرنفتی را بخش خصوصی انجام داد. وقتی این رونق انجام شد و زمانیکه معادن سنگ آهن از سوی بخش خصوصی اکتشاف شد و توانست 23 میلیون تن سنگ آهن صادر کند، رویای تولید 55 میلیون تن فولاد در ذهن دولتمردان نقش بست. کسی با اینکه به سنگ آهن ارزش افزوده داده شود و با سود متناسب به فروش برسد، مخالف نیست اما توهمی به وجود آمد که یک عده سودجو دارند انفال را می‌برند. این اتهامات از سوی عده‌ای زده شد که دنبال سودجویی بودند.
- ۰۰/۰۳/۲۵